ابتدا متذکر شوم که به لحاظ شخصی ترجیح میدهم که ایران از حیث نظام رسانهای به گونهای باشد که مردم دنبال رسانههای فرامرزی نروند و رسانههای داخلی نیازهای مردم را تامین کنند. همچنین سکوهای اینترنتی نیز اگر داخلی باشند، از نظر من ترجیح دارند. ولی شرط این آرزو تامین نیازهای ارتباطی مردم است. پس مسوولیت وضع موجود به عهده مردم نیست، بلکه متوجه سیاستگذارانی است که یک رسانه عریض و طویل با دهها هزار کارمند و دهها شبکه و سرمایه بسیار بزرگی را به جایی رساندهاند که مردم برای تامین نیازهای خبری و تحلیلی خود دست به دامن شبکههای ماهوارهای فارسیزبان در خارج از کشور شوند. متاسفانه متهمان اصلی این وضع به ناحق خود را در مقام دادستان و مدعیالعموم جا زدهاند.
یکی از مهمترین مسائل مربوط به فیلترینگ، همین جابهجایی قربانی و مجرم است که قربانی بدهکار شده است. یکی از طرفداران وضع موجود و فیلترینگ در شبکههای داخلی خودشان تحلیلی درباره فیلترینگ نوشته است که پاراگراف اول آن مشخص میکند که نگاه این افراد تا چه اندازه طلبکارانه و غیرمستدل است. او نوشته است که «اصلیترین دلیلی که برای رفع فیلتر مطرح میشود، این است که خواست و اراده جامعه، همسو با این تصمیم است و جامعه میخواهد به شبکههای اجتماعی غربی، دسترسی داشته باشد.
از اینرو استدلال میشود چنانچه حاکمیت در راستای رفع فیلتر حرکت نکند، سرمایه و بدنه اجتماعیاش را از دست میدهد و میان دولت و مردم، شکاف پدید میآید. بر این اساس، هر چند آشکار است که بسترها و سکوهای غربی به قواعد ما تن در نمیدهند، بلکه حتی لحظههای بحران سیاسی را میآفرینند و خاستگاه نهفته و ناپیدای تنش و تلاطم اجتماعی هستند، اما نگهداشت سرمایه اجتماعی، مهمتر است و به ناچار باید آنها را رها گذاشت. در واقع، حاکمیت میان دو امر متزاحم و متعارض، گرفتار شده است که گویا قابل جمع با یکدیگر نیستند و باید یکی از آن دو را انتخاب کند.»
اولین پرسش این است که چرا مردم به استفاده از سکوهای خارجی گرایش دارند؟ آیا مردم بیمار هستند؟ طبیعی است که کیفیت سکوهای مورد استفاده و نیز امنیت آن برای مردم بسیار مهم است. اگر از همان ۱۵-۱۰ سال پیش این امکان را فراهم میکردید که جوانان و کارآفرینان بتوانند چنین سکوهایی را با امنیت کامل و آزادی قانونی ایجاد کنند، بهطور قطع یا نیازی به استفاده از سکوهای خارجی پیش نمیآمد یا اگر هم بود، قطعا ضعیف بود یا سیاست فیلترینگ موثر واقع میشد. سکوهای خارجی که نمیتوانند بیایند زیر نظارت داخلی که انواع و اقسام خردهفرمایشها در خصوص کاربران داشته باشند.
برای نمونه شبکه ایتا در اقدامی عجیب کانال روزنامه فرهیختگان که گرایشهای اصولگرایانه دارد را در این پیامرسان محدود کرد. ایتا در توضیحی کوتاه اعلام کرده که «کانال شما به علت تخلف در نشر محتوا محدود شد. از انتشار هر محتوایی که طبق قوانین غیرمجاز محسوب میشود در سایر گروهها و کانالهای خود پرهیز فرمایید. در غیر این صورت علاوه بر حذف کانال یا گروه، از ادامه میزبانی شما در ایتا هم معذور خواهیم بود.» هنگامی که خودشان را هم تحمل نمیکنند چرا مردم باید به آنان اعتماد کنند؟
به علاوه اصلا چرا باید حکومت در برابر خواست مردم بایستد که موجب چنین شکافی شود؟ بهتر و ضروری است که این شکاف را برطرف کنید. از سوی دیگر یکی از علل مخالفت با فیلترینگ ناکارآمدی آن حتی با اهداف حکومت است. فیلترینگی که اکثریت قاطع کاربران آن را دور میزنند، چه فایدهای جز بدبینی مردم و هزینه برای آنان دارد؟ به علاوه استفاده از فیلترشکن کلی عوارض دارد که اصلا به آن توجه نمیکنید. حتما از منافع مادی آن بهرهمند میشوید و الا عقل سلیم چنین حکمی نمیدهد که فیلتر کنیم، بعد عدهای ابزار عبور از فیلتر را بفروشند و اغلب مردم نیز بخرند و با این ابزار نه تنها از دیوار فیلترینگ عبور میشود، بلکه انواع عوارض دیگر هم دارد.
از سوی دیگر اگر ترس از ایجاد مشکلات در مواقع بحرانی دارید، چرا درباره ماهواره چیزی نمیگویید؟ چون زورتان به ماهواره نمیرسد. به همان دلیل گریبان نویسندگان داخلی را میگیرید، چون در دسترس هستند و نجابت دارند. این نیز نهایت ضعف است. مشکل مخالفان این است که نمیدانند حکومت با یا بدون اینترنت و ماهواره باید بر اساس رضایت مردم رفتار کند.
متاسفانه موافقان فیلترینگ به هیچ مبنای منطقی و عینی ملتزم نیستند. اخیرا عدهای از آنان پا را فراتر گذاشته و حتی شکست اسد در سوریه را ناشی از آزاد بودن شبکههای اجتماعی دانستهاند. گویی جهان باید به عقب برود تا این افراد خیالشان راحت باشد و به بقای خود ادامه بدهند. این امر شدنی نیست.
جهان رو به جلو میرود و باید خود را با آن تطبیق داد، در غیر این صورت هر روز که میگذرد، در واقع فرصتی برای اصلاح را از دست میدهید. نیرویی که از آزادی رسانه بترسد، پیشاپیش اعلام شکست و خود را تسلیم کرده است. تنها راهحل پذیرش حق حاکمیت مردم و احترام به خواست اکثریت و تن دادن به اصلاح نظام رسانهای است. اگر نظام رسانهای رسمی آزاد باشد آنگاه مردم نیازی به دیدن ماهواره و استفاده از شبکههای خارجی ندارند.
وضعیت رسانه رسمی در ایران اینگونه است که برای زمان طولانی به تنهایی در یک استادیوم ملی در یک پیست یک بانده، مسابقه میداده، سلانه سلانه با هیکل فربه راه میرفته، وسط مسابقه تکنفره استراحتی هم میکرده و یک چای دبش هم نوش جان میکرده سپس مسابقه را ادامه میداده است. در نهایت هم در مسابقه تک نفره قهرمان میشد و مدال طلا به خود میداد که نقره و برنز هم نداشت. حالا تعداد باندهای مسابقه بیشتر شده و جوانانی قبراق هم آمدهاند، گرچه به دست و پای آنان وزنههای زیادی آویزان است ولی آن پیر فرتوت قدرت رقابت ندارد و میخواهد دوباره مسابقه در یک باند برگزار شود. این شدنی نیست.