نامۀ سرگشادۀ یک شهروند کرمانشاهی به مسئولان شهر و استان با احترام، خواهشمندم، در صورت امکان، دقایقی از وقت ارزشمند خود را به مطالعۀ نامۀ حقیر اختصاص دهید. در این نامه ابتدا ایراد مهمّی که طی سال های اخیر، در پروژه های عمرانی بزرگ مقیاس به معضلی تکرار شونده تبدیل شده تشریح گردیده و سپس، از زوایای مختلف، مورد بررسی قرار گرفته است.

بسمه تعالی

نامۀ سرگشادۀ یک شهروند کرمانشاهی به مسئولان محترم شهر و استان

امام جمعۀ محترم استان، استاندار محترم، نمایندگان محترم استان در مجلس شورای اسلامی، رؤسای محترم دانشگاه های شهر و استان، فرماندار محترم، رئیس محترم قوه قضائیۀ استان، رئیس محترم سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان، رئیس محترم سازمان بازرسی استان، نمایندگان محترم شورای شهر، رئیس محترم سازمان مسکن و شهرسازی، معاونت محترم عمرانی استانداری، معاونت های محترم پژوهشی دانشگاه ها و ادارات شهر و استان، رئیس محترم سازمان نظام مهندسی ساختمان کرمانشاه، اعضای هیأت علمی رشته های علوم اجتماعی، علوم سیاسی، حقوق، مدیریت و ...، مشاوران محترم مسئولان عالی رتبۀ استان و ...»

موضوع: پیامدهای اجتماعی-اقتصادیِ تکرار معضلِ «هدر رفت سرمایه های استان در اشتباهات پیش آمده در پروژه های عمرانی بزرگ مقیاس»

سلام علیکم؛

با احترام، خواهشمندم، در صورت امکان، دقایقی از وقت ارزشمند خود را به مطالعۀ نامۀ حقیر اختصاص دهید. در این نامه ابتدا ایراد مهمّی که طی سال های اخیر، در پروژه های عمرانی بزرگ مقیاس به معضلی تکرار شونده تبدیل شده تشریح گردیده و سپس، از زوایای مختلف، مورد بررسی قرار گرفته است.

1- مروری مختصر بر 3 پروژۀ عمرانی بزرگ مقیاسی که طی سال های اخیر در شهر کرمانشاه اجرا شده اند

پروژۀ تقاطع غیرهمسطح میدان لب آب: چندین سال پیش، با اجرای یک پروژۀ عمرانی قابل توجّه، میدان لب آب کرمانشاه به تقاطعی غیرهمسطح تبدیل شد. این پروژه در کاهش بار ترافیکی منطقه تأثیر چشمگیری داشت و از این بابت ما (مردم) سپاسگزار مسئولان امر بوده و هستیم، امّا در کنار مزایای فراوان این طرح، لااقل یک نکتۀ آزار دهنده و نگران کننده هم دیده شد: رمپ خروجی از بلوار شهید بهشتی به سمت میدان امام خمینی (ره)، بسیار باریک طرّاحی شده بود. این ایراد به اندازه ای مشکل ساز بود که بعد از افتتاح طرح، دوباره تخریب و اصلاح شد، آن هم بیش از یک نوبت.

پروژۀ زیرگذر میدان امام حسین (ع): در راستای کاستن از بار ترافیکیِ فزآینده در تقاطع ها و میدان های اصلی شهر، طیّ یک پروژۀ عمرانی، در میدان امام حسین (ع) زیرگذر احداث شد، امّا به محض افتتاح طرح، معایب آن به شکل آزار دهنده ای آشکار گردید. این معایب به قدری زیاد و تأثیرگذار بودند که به منظور اصلاح آن، تا کنون بارها و بارها عملیات های عمرانی دیگری اجرا شده، و هم اکنون نیز اجرای این طرح های اصلاحی همچنان ادامه دارد.

پروژۀ منوریل [2]: از چندین سال پیش، مردم شهر کرمانشاه شاهد آغاز پروژۀ احداث منوریل در شهرشان بودند. قرار بود این طرح در فاز اوّل خود، میدان دانشجو (سه راه مسکن) را به صورت هوایی به میدان آزادی متصّل کند. پس از نصب تعداد قابل توجّهی از ستون های بتونی، اجرای طرح به حال تعلیق در آمد. حقیر و عموم همشهریان شاهد آن بودیم که در آن مقطع، از بالای هر یک از ستون ها، تعداد زیادی میل گردهای ضخیم با ارتفاع حداقل یک متر بیرون زده بود. به منظور جلوگیری از زنگ زدن میلگردها در طی دوران توقّف طرح، به آنها ضدّ زنگ زده شد و تمامی آنها با کاورهایی نایلونی پوشانده شدند. پس از مدّتی، تغییراتی در طرح اعمال و اجرای آن از سر گرفته شد. در نتیجۀ تغییراتی که در طرح ایجاد شده بود، تمامی میلگردهای بالای ستون ها بریده شده و در سطح افقی مرتبط کنندۀ ستونها نیز تغییراتی داده شد. مدّتی که گذشت، مشخّص شد تصمیم بر آن شده که از سه راه 22 بهمن به بعد، منوریل به زیر زمین برود. مدّتی دیگر، مشاهده کردیم دور پایۀ ستون ها گودال کنده شد و با بتون ریزی دوباره، چند متر پایینی آنها مقداری عریض تر گردید.

2- استمرار معضل «هدر رفت سرمایه ها در نتیجۀ طرّاحی نامناسب پروژه های عمرانی» و پیامدهای آن

همان طور که مشاهده گردید، در 3 مورد از پروژه های عمرانیِ بزرگ مقیاسی که طی سالیان اخیر در داخل شهر کرمانشاه اجرا شده اند، شاهد آن بوده ایم که طرّاحی اوّلیّه به صورت قابل قبولی انجام نشده و در نتیجه استان مجبور شده بودجه های مازاد هنگفتی را جهت اصلاح این طرح ها هزینه کند. وقتی این معضل برای اوّلین بار در پروژۀ میدان لب آب کرمانشاه مشاهده شد چندان نگران کننده نبود، چرا که فرض بر آن بود که حتماً مسئولان محترم آن را ریشه یابی کرده و به منظور جلوگیری از تکرار آن اقدام خواهند کرد، امّا تکرار این مسئله در لااقل 2 پروژۀ بزرگ دیگر، علاوه بر هدر رفت سرمایه های مالیِ هنگفت، نگرانی های متعدّد دیگری نیز ایجاد کرده است و لذا از زوایای مختلفی قابل بررسی است. 

1-2 هدر رفت منابع مالی

این جنبۀ مسئله بسیار واضح و بدیهی است و نیاز به توضیح ندارد، امّا چنانچه وضعیّت معیشت همشهریان ساکن درمحلّه های حاشیه ای شهر در نظر آورده شود، آنگاه معنای هدر رفتن هر یک متر میلگرد، بهتر درک خواهد شد.

2-2 تنزّل «سرمایه های اجتماعی»

متأسّفانه، مسئولان محترم شهر و استان تا کنون در مورد علل پیدایش و تکرار این معضل هیچ توضیحی ارائه نداده، و درخصوص اصلاح رویه های تصمیم گیری و نظارت به منظور جلوگیری از تکرار آن هیچ مطلبی بیان نکرده اند. همچنین، کسی به عنوان مقام «مسئول» مربوطه از مردم عذرخواهی نکرده، و اَحَدی به عنوان «مقصّر» اشتباهات پیش آمده بازخواست نشده است؛ گویی همه چیز به نحو احسن پیش رفته و کوچکترین ایرادی هم در کار نبوده است. از آنجا که پروژه های مورد نظر نوشتار حاضر در پرترددترین مناطق شهر اجرا شده و تغییرات اعمال شده در آنها درست مقابل چشم مردم اتّفاق می افتد، این مسئله، علاوه بر هدر رفت سرمایه های مالی، می تواند سطح اعتماد مردم به مسئولان را نیز کاهش دهد.

قطعاً تمامی شما بزرگواران با اهمّیّت «سرمایۀ اجتماعی» کاملاً آشنا بوده و به خوبی میدانید که تنزّل «اعتماد» در جامعه چه پیامدهای زیانباری به دنبال  می آورد؛ هر برخورد غیرمسئولانۀ یک مغازه دار ساده با مشتریاش به مثابه ضربه ایست که به بنای «اعتماد» وارد می آید امّا برخورد غیر مسئولانۀ مغازه دار با مشتریاش کجا و هدر رفتن مکرّر سرمایه های کلان در طرح های دولتی آن هم در پیش چشم مردم کجا؟

آیا در استان هیچ نهادی وجود ندارد که مسئولیّت نظارت بر چنین پروژه هایی، ارزشیابی آنها، و برخورد با خاطیان احتمالی را به عهده داشته باشد؟ آیا در استان هیچ کارمندی (چه مدیر و چه غیرمدیر) وجود ندارد که بابت انجام این وظایف از بیت المال حقوق بگیرد؟

3-2 یک «مسئلۀ پژوهشی» بسیار ضروری که مورد غفلت واقع شده است

   یکی از کارکردهای اصلی مورد انتظار از مراکز علمی و پژوهشی (دانشگاه ها، پژوهشکده ها، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، واحدهای پژوهش ادارات مختلف، و غیره) شناسایی و ارائۀ راه حل برای مسائل و مشکلات جامعه است. آیا پدیدۀ مورد نظر نوشتار حاضر یک «مسئلۀ واقعی» نیست؟ آیا پژوهش بر روی آن «اهمّیّت و ضرورت» بالایی ندارد؟ آیا در مراکز علمی-پژوهشی شهر کرمانشاه هیچ رشته و گرایشی وجود ندارد که با این مسئله ارتباط پیدا کند؟ آیا وقتی معضلی در شهر به وجود آمده و تکرار میشود، آن هم معضلی که پیامدهای منفی زیادی به دنبال دارد، اعضای هیأت علمی مراکز آموزشی و پژوهشی –که اتّفاقاً بابت انتشار مقالات منتج از پژوهش هایشان امتیازات متنوّعی دریافت میکنند- در مورد آن هیچ مسئولیّتی ندارند؟ آیا هیأت علمی رشته های مدیریت نمی توانند مسئله را از زاویۀ تخصص خود مورد واکاوی قرار داده، و بررسی کنند که کجای سیستم مدیریت و تصمیم گیری اشکال دارد؟ آیا هیأت علمی رشته هایی مانند حقوق نمی توانند نواقص قانونی مربوطه را موشکافی کنند؟ آیا رشته هایی مانند جامعه شناسی، علوم سیاسی، برنامه ریزی شهری و غیره هیچ نسبتی با این معضل ندارند؟در نتیجۀ اشتباهات پیش آمده در مراحل مختلف 3 طرح نام برده شده چقدر خسارت به استان وارد آمده است؟ آیا منطقینیست رقمی معادل یک درصد این خسارت تکرار شونده به پژوهش دربارۀ آن و شناسایی راه حلّ مرتفع کردنش اختصاص داده شود؟

3- سخن پایانی

مسئولان محترم شهر و استان کرمانشاه، خواهشمندم توجّه داشته باشید که ما در موقعیّت های مختلفی از زبان شما مسئولان محترم میشنویم که علّت بسیاری از مسائل و مشکلات را «کمبود بودجه» عنوان می کنید. همچنین، برای ما بسیار پیش می آید که وقتی درخواست های قانونی خود را در ادارات مختلف استان پیگیری می کنیم با این پاسخ مواجه می شویم که «بودجه نیست!». حال فکر می کنید وقتی فردی که تازه با یک پاسخ «بودجه نیست» مواجه شده، مثلا از میدان امام حسین (ع) عبور کرده و می بیند که برای چندمین بار طرح قبلی تخریب شده و عملیات اصلاحی در حال اجراست، چه حالی پیدا می کند؟!

مسئولان محترم شهر و استان کرمانشاه، شما بزرگواران بابت «مسئولیّت هایی» که به عهده گرفته اید «حق مسئولیّت» دریافت می کنید. مبلغ اضافه ای که کاملا منطقی است و در تمام دنیا هم اعمال می شود [3]، امّا «مسئول» یعنی «مورد سئوال واقع شده»، یعنی کسی که مسئولیت کاری به عهدۀ اوست و لذا اگر در آن کار مشکلی پیش بیاید اوست که باید پاسخگو باشد. مسئول پیش آمدن و تکرار شدن معضل مورد نظر چه شخص یا اشخاصی هستند؟ آیا وقتی «مسئول مستقیم» کاری پاسخگو نباشد، مسئول مافوق می تواند بی تفاوت بوده و بگوید «در حیطۀ مسئولیّت من نمی گنجد»؟

تکرار شدن یک معضل حاکی از آن است که مسئولان مستقیم مربوطه از عهدۀ اصلاح آن برنیامده اند و در اینجاست که ازمسئولان بالاتر انتظار میرود واکنش نشان دهند. آیا تکرار اشتباهات مشابه در پروژه های عمرانی شهر مسئلۀ آزاردهنده ای نیست؟ آیا باعث آبروریزی شهر و استان نمی شود؟ آیا با هزینه کردنِ منطقیِ مجموع بودجۀ هدر رفته در 3 طرح مورد نظر، نمی شد 50 شغل ایجاد کرد؟ 10 شغل چطور؟ آیا با این سرمایه ای که به باد رفت، نمی شد برخی کوچه و خیابان های خاکی شهر را آسفالت کرد؟ فضای سبزی ساخت؟ مدرسه ای، مسجدی یا کتابخانه ای برپا کرد؟ آیا می توان پذیرفت در شهری که یک میلیون جمعیّت، چندین دانشگاه و تعداد زیادی عضو هیأت علمی و کارشناس اداری دارد، چنین اشتباهاتی پیش بیاید؟ و درنهایت:

اگر در پروژه های بعدی نیز چنین اشتباهات خسارت باری تکرار شود، آیا از اینکه قبلاً برای شناسایی و خشکاندن ریشه هایِ این معضلِ سابقه دار تدبیری نیندیشیده بودید، احساس پشیمانی و گناه نخواهید کرد؟ 

این متن به هیچ وجه با هدف سیاه نمایی، قُر زدن، و زیر سئوال بردن کارهای مثبتی که انجام گرفته نوشته نشده است. پروژه های مشابه دیگری هم در شهر کرمانشاه اجرا شده که ایرادهای مورد نظر به آنها وارد نیست. طرح هایی مانند تقاطع غیرهمسطح جعفرآباد، میدان شهدا، میدان الهیه و حتّی لب آب فواید زیادی برای مردم داشته اند و مطمئن باشید حقیر و سایر مردم شهر، بابت این طرح های مفید و تأثیرگذار سپاسگزار شما بوده، هستیم و خواهیم بود. فلسفۀ نگارش این متن، که امیدوارم شما بزرگواران را نرنجانده باشد، فقط تلاش برای بهبود وضعیّت موجود بوده است، تلاشی در راستای اینکه «از این جایی که هستیم، یک قدم به جلو حرکت کنیم».

پیشاپیش از وقت و حوصله ای که در مطالعۀ عرائضم به خرج میدهید بسیار سپاسگزارم،

با آرزوی سلامتی و توفیق روزافزون برای شما عزیزان،

وحید احسانی – دکتری توسعه کشاورزی

پانویس ها

[1] از آقای محمّدحامد پورجعفری که متن اوّلیّۀ نامه را مطالعه و پیشنهادهای مفیدی ارائه کردند سپاسگزارم.

[2] پروژۀ منوریل پروژۀ بسیار پرحرف و حدیثی است، امّا در متن حاضر صرفاً از زاویۀ موضوع مورد نظر کلّ نوشتار به آن پرداخته شده است.

[3] فارغ از تفاوت های موجود میان اختلاف حقوق مدیران با کارکنان عادی در جوامع مختلف