دکتر سنجابی سیاستمدار فراموش شده این مقاله کوتاه پیش در آمدی بود برای آغاز و انجام یک کار بلند تاریخی در مورد ابعاد مختلف شخصیت مرحوم دکتر کریم سنجابی که امیدوارم نشریه غرب در آینده ای نه چندان دور به کمک اصحاب قلم و تاریخ نگاران و صاحب نظران به آن اهتمام ورزد تا گرد و غبار نسیان و فراموشی بیش ازاین چهره شخصیت های بزرگ و تاریخی این سامان را نپوشاند.

دکتر سنجابی سیاستمدار فراموش شده

 حسنعلی مهدوی چشمه گچی

در جوامع ایدئولوژی زده معمولا تاریخ افراد و شخصیت های سیاسی یا سفید سفید است یا سیاه سیاه ، سیاسیون یا خائن هستند یا خادم  ، یا ملی هستند یا نوکربیگانه ، یا مسلم هستند یا کافر و هکذا. طبیعی است که در چنین جوامعی  که نگاه صفر یا صدی حاکم است نمیشود برداشت و ارزیابی کاملا منصفانه و صوابی در مورد شخصیت افراد و بزرگان داشت. براساس همین نگاه صفر یا صد است که در تاریخ نگاری کشور ما بخصوص در چهاردهه اخیر و دوران پس از پیروزی انقلاب رجالی مانند رضاخان ، فضل الله زاهدی ، علی امینی ، احمد قوام ، حاجیعلیخان رزم آراء و کثیری دیگر در جرگه شخصیت های سیاه و خائن و وطن فروش و عامل بیگانه و ...قرار می گیرند و از متاخرین نیز افرادی مانند مرحوم دکتر مصدق و سید حسین فاطمی و بازرگان و فروهر و سنجابی نیز در لیست سیاه قرار گرفته و مرحوم  شیخ فضل الله نوری ، سید ابوالقاسم کاشانی و نواب صفوی نیز در صفحه سفید تاریخ قرار داده می شوند و در تهران بزرگراه را بنام شیخ فضل الله نوری می کنند و در کرمانشاه ما نیز نام میدان را از مرحوم مصدق به میدان آیت الله کاشانی تغییر می دهند درحالیکه از هر 100 شهروند کرمانشاهی شاید یکی دونفر آنهم افراد غیرشهروند مثل  مسافرین و غربیه ها بجای میدان مصدق بگویند میدان کاشانی !

به جرات می توان گفت مرحوم دکتر کریم سنجابی بزرگترین شخصیت سیاسی غرب  کشور در سده ای محسوب می شود که  سالهای انتهایی آن را طی می کنیم ، فردی که بیش از نیم قرن از عمر خود را در عالم سیاست طی کرد و غرییانه در تیرماه سال 1374در آمریکا دارفانی را وداع و در همانجا نیز بخاک سپرده شد . او سابقه بنیانگذاری جبهه ملی ، نمایندگی مجلس شورای ملی ،وزیر فرهنگ کابینه دکتر مصدق ، قاضی اختصاصی ایران  در دیوان داوری لاهه و همچنین وزارت خارجه در دولت مهندس بازرگان را در کارنامه خود دارد و از نظر اصل و نسب نیز همانطوری که استاد اردشیر کشاورز در مقاله ارزشمند خود در همین صفحه مرقوم کرده اند وی از تبار ایل غیور و مرزدار سنجانی است که این ایل در تاریخ غرب کشور اثرگذار بوده اند . متاسفانه سفید و سیاه دیدن تاریخ موجب آن شده که شخصیت برجسته دکتر کریم سنجابی نیز تحت الشعاع آن قرار گرفته و بدلیل عضویت وی در جبهه ملی ایران که در اوایل انقلاب بدلیل اعتراض این جبهه به لایحه قصاص ،امام خمینی (ره) حکم ارتداد این جبهه را صادر کرد کمتر کسی به خود اجازه داده که در مورد شخصیت بزرگ دکتر سنجابی سخنی بگوید یا مطلبی بنگارد و حتی چند سال پیش نیز که همسر وی دارفانی را وداع گفت در اطلاعیه مراسم ترحیم وی در یکی از مساجد کرمانشاه ترجیح داده بودند که ننویسیند: همسر یا متعلقه مرحوم دکتر کریم سنجابی ! هرچند خواص و اهالی سنجابی بدلیل انتساب این بانوی محترم به دکتر در مراسم ختم وی حضوری چشمگیر داشتند ، البته لازم به یادآوری است که در دهه هفتاد نیز که خود دکتر در آمریکا دارفانی را وداع گفت افراد معروف به انصارحزب الله اجازه برگزاری مراسم ختم وی در مسجد آیت الله جلیلی کرمانشاه را ندادند  زیرا دکتر عضو جبهه ملی بود و امام نیز این جبهه را مرتد اعلام کرده بود اما کسی نمی گفت که دکتر سنجابی همان سیاستمداری است که  در سالهای طوفانی انقلاب نه تنها پیشنهاد پذیرش نخست وزیری از جانب محمدرضا شاه پهلوی را هوشمندانه و برخلاف دکتر شاپور بختیار قبول نکرد بلکه تنها فردی از جبهه ملی بود که در آبان ۱۳۵۷ در جریان سفر خود به کانادا برای اجلاس بین‌المللی سوسیالیست‌ها با همراهی ابولحسن بنی صدر، سلامتیان و سایر میلیون در پاریس به دیدار امام خمینی رفت و در پایان این دیدار سنجابی طی بیانیه‌ای ۳ ماده‌ای پایان رژیم سلطنتی، مراجعه به آراء مردم و لزوم برقراری دموکراسی بر اساس موازین اسلام و دموکراسی و استقلال را اعلام کرد و به همین سبب از سوی هم حزبی هایش بابت دیدار با آیت الله خمینی مورد شماتت شدید قرار گرفت و همچنین  پیشتر نیز در خرداد ۱۳۳۱ در پرونده دعوای میان ایران و انگلستان در بحران شرکت نفت انگلیس و ایران، سنجابی به عنوان قاضی اختصاصی ایران  آنچنان و بخوبی از حق کشورش دفاع کرد که در نهایت دادگاه بین المللی رای به نفع کشورمان صادر کرد . دکتر کریم سنجابی در سالهای پس از انقلاب نیز علیرغم برخی بی مهری ها از سوی افراد تندروی اول انقلاب که به 14 ماه اختفای خود و همسرش انجامید به فرمان امام اقدام به تسلیح و بسیج عشایر کرمانشاهان  برای دفاع از سرحدات مرزی غرب کشور در مقابل هجوم دولت بعث عراق می نماید .

تنها کتاب برجای مانده از خاطرات دکتر کریم سنجابی کتاب امیدها و ناامیدها است که شرح دقیق سالهای پیش از انقلاب و بعد از انقلاب و هجران تلخ خود و همسرش به خارج از کشور را تشریح کرده است ، وی در این کتاب از دشمنی انگلیسی ها با خودش در جریان انتخابات دوره بیستم مجلس شورای ملی می گوید که ظاهرا در کرمانشاه کاندیدا شده و کنسول انگلیس در کرمانشاه وی را احضارمی کند و می گوید: چون اجداد شما در جریان جنگ با عثمانی ضربات زیادی به نیروهای انگلیسی زده اند لذا دولت فخیمه انگلستان موافق رفتن شما به مجلس نمی باشد ، البته پیش از آن  دکتر سنجابی در دوره هفدهم مجلس شورای ملی رده نمایندگی مردم کرمانشاهان را برتن کرده بود .

نگارنده مطلب در اوایل انقلاب و در سن نوجوانی دقیقا بیاد دارد در جریان برگزاری اولین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی دکتر سنجابی بعنوان کاندیدای مطرح این دوره از انتخابات برای سخنرانی به محله ما (جعفرآباد) آمد و با استقبال خوب مردمی مواجه که پیش پای او گوسفند قربانی کرده بودند اما در میانه سخنرانی وی در چهارراه جعفرآباد که با شعار صحیح است صحیح است جمعیت همراه بود گروههای فشار با دادو بیداد و هیاهو کردن اجازه ادامه سخنرانی را به وی نداده و ناچار به ترک محل شد و در نهایت با وجود پیروزی وی در انتخابات دوره اول مجلس این انتخابات باطل اعلام شد . این موضوع سبب دلخوری شدید دکتر کریم سنجابی شده  و به اطلاع امام نیز رسیده می شود تا جائیکه مرحوم حاج احمدآقا با وی تماس می گیرد و دکتر سنجابی ضمن ابلاغ سلام به امام شدیدا از دست استاندار وقت کرمانشاه ( بهروز ماکویی ) بدلیل ابطال انتخابات شاکی بوده و به سید احمد خمینی می گوید" برادران من ( اصغرخان و...) را در کرمانشاه گرفته و دارند محاکمه می کنند آنوقت شما از من چه انتظاری دارید ؟ ظاهرا مرحوم احمدآقا سخنان دکتر سنجابی را به اطلاع امام رسانده و بدستور رهبر انقلاب فرمان آزادی و استخلاص برادران دکتر کریم از دادگاهی که به ریاست حجت الاسلام رازی زاده حاکم شرع وقت کرمانشاه برگزار و بصورت مستقیم از تلویزیون کرمانشاه پخش می گردید صادر گردید . میهن پرستی دکتر کریم سنجابی تا حدی بود که حتی پس از عزیمت وی و همسرش در سال 61 به ترکیه و سپس به آمریکا وی همچنان با صدور اطلاعیه های متعدد مردمان غیور ایل و تبار خود و عشایر غرب کشور را به مقاومت و ایستادگی در مقابل دشمن بعثی عراف دعوت و تشویق می نماید.

در کتاب امیدها و ناامیدها دکتر سنجابی از تراژدی هجرت خود و همسرش به ترکیه خبر می دهد وقتی که همسرش را در بیابانهای کردستان عراق گم می کند تا در ترکیه به وی ملحق می شود و همچنین دستگیری اش توسط یک سرباز ترک در منطقه مرزی که دکتر مجبور می شود ساعت طلایی خود را بعنوان رشوه به سرباز ترک بدهد اما بازهم مورد ضرب و شتم قرار گرفته و به پاسگاهی در آن نقطه کور منتقل می شود تا افسری در آنجا دکتر سنجابی را بجا آورده و می شناسد که وی وزیر فرهنگ دکتر مصدق و وزیر خارجه 55 روزه ایران در دولت موقت مهدی بازرگان بوده است و به سربازان تحت امرش سفارش می کند که وی یک شخصیت بزرگ سیاسی است و حرمت وی را نگه دارید.

این مقاله کوتاه پیش در آمدی بود برای آغاز و انجام  یک کار بلند تاریخی در مورد ابعاد مختلف شخصیت مرحوم دکتر کریم سنجابی که امیدوارم نشریه غرب در آینده ای نه چندان دور به کمک اصحاب قلم و تاریخ نگاران و صاحب نظران به آن اهتمام ورزد تا گرد و غبار نسیان و فراموشی بیش ازاین چهره شخصیت های بزرگ  و تاریخی این سامان را نپوشاند.